همه شهرداری‌ها در کشور موظف هستند تا اطلاعات مربوط به عمل‌کرد مالی، چارت سازمانی و فهرست وظایف و مسئولیت‌های خود را از طریق اینترنت در اختیار عموم قرار دهند. این وظیفه در قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات تحت عنوان «شفافیت ابتکاری» تعریف شده و دیگر شیوه‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولت آن را تصریح کرده‌اند. اما همه شهرداری‌های کشور چنین عمل نمی‌کنند؛ یعنی آن‌هایی هم که وب‌سایت دارند همه اطلاعات لازم را منتشر نمی‌کنند. مهم‌تر از آن این که کیفیت اطلاعاتی که منتشر می‌شود هم متفاوت است. یعنی این که اطلاعات ممکن است به روز نباشد، کامل نباشد، به طور کامل در دسترس نباشد و قس علی هذا. برای مثال ممکن است یکی دو سالی متن کامل بودجه شهرداری را در وب‌سایت قرار دهند و بعد آن را متوقف کنند، یا این که تنها بخش یا خلاصه‌ای از متن بودجه شهرداری را منتشر کنند؛ یا برای مثال چارت سازمانی شهرداری به روز نباشد و آخرین تغییرات سازمانی یا اطلاعات تماس مسئولین در آن نباشد؛ همین طور در مورد فهرست پروژه‌های جاری شهرداری و یا اطلاعات مناقصات، تدارکات و غیره.
این کاستی در انتشار اطلاعاتی که شهرداری‌ها باید منتشر کنند ممکن است ریشه در مسائلی مختلف داشته باشد؛ گاه زیرساخت‌های لازم فراهم نیست، و گاه ساختار اداری شهرداری آن قدر تکامل پیدا نکرده است که بتواند اطلاعات مورد نیاز را سر وقت آماده و منتشر کند؛ گاه شهرداری‌ها به منابع مالی، فنی و انسانی لازم دسترسی ندارند یا این که مسئولین شهری فکر می‌کنند که اولویت‌های دیگری است که باید اول به آن رسیدگی شود؛ گاه هم ممکن است عدم وجود خواست عمومی و فشار مردمی باعث شود که مسئولین شهرداری خود را آن چنان هم ملزم به انتشار اطلاعاتی ندانند که باعث شفافیت بیشتر عمل‌کرد خودشان شده و به طور احتمالی ممکن است حتی عمل‌کردشان را زیر سؤال ببرد یا حداقل ابزاری به دست مردم دهد تا از آنان پاسخگویی بطلبند. دست آخر این که فشار برای شفافیت بیشتر امری بود که در طول دولت حسن روحانی دنبال می‌شد، اما مشخص نیست که دولت رئیسی تا چه حد شفافیت عمل‌کرد شهرداری‌ها (و دیگر نهادهای مملکتی) را در دستورالعمل خود داشته باشد و از بالا بر آن تأکید کند.
اطلاعات شفافیت عمل‌کرد شهرداری‌ها از این رو مهم است که ابزاری قدرتمند در دست مردمی قرار می‌دهد که می‌خواهند بدانند شهرداری شهرشان چه کار می‌کند؟ چه طور کار می‌کند؟ با چه کسی کار می‌کند؟ و تا چه حد در کارهایش موفق است. مهم‌تر از آن شهروند می‌تواند پیگیری کند و ببیند پروژه‌های شهرداری تا چه حد با نیازها و اولویت‌های او و دیگر هم‌محله‌ای‌ها و هم‌شهری‌ها هم‌خوانی دارد. از این رو او باید بداند شهرداری چه پروژه‌هایی در دست کار دارد؛ این پروژه‌ها چه زمانی شروع شده و پایان می‌یابند؛ چه قدر برای آن هزینه می‌شود؛ چه کسی پروژه را انجام می‌دهد و ..
وب‌سایت نبض‌ایران به همین دلیل مدتی است که به طور مستمر وضعیت اطلاع‌رسانی شهرداری‌ها از طریق اینترنت را پایش می‌کند تا معلوم شود کدام یک و تا چه حد به وظیفه اطلاع‌رسانی خود عمل می‌کنند. کدام اطلاعات در کدام شهرداری در دسترس است و کدام اطلاعات است که هنوز باید منتشر شود. همان طور که از شرحش به نظر می‌رسد این کاری وقت‌گیر است. از این رو نبض‌ایران اطلاعات گردآوری شده را سال به سال منتشر می‌کند. اطلاعات مربوط به شهرداری‌های بیش از ۱۴۰۰ شهر از سراسر کشور در سال ۱۴۰۱ تکمیل و منتشر شده است. در طول سال ۱۴۰۲، نبض‌ایران تعداد زیادی نقشه و مطلب تحلیلی منتشر کرد تا جنبه‌های مختلف انتشار و دسترسی به اطلاعات شهرداری‌ها برای عموم مشخص شود.
این شماره از نبض‌نامه، حال که سال ۱۴۰۲ به پایانش نزدیک می‌شود، قصد دارد تا مروری کلی بر اطلاعات سال ۱۴۰۱ داشته باشد تا معلوم شود وضعیت انتشار اطلاعات شهرداری‌ها در آن سال چه طور بود. نبض‌ایران با شروع سال نوی ۱۴۰۳ انتشار اطلاعات سال ۱۴۰۲ را آغاز می‌کند. این امکانی تازه فراهم می‌کند تا ببینیم وضعیت در طول زمان چه طور تغییر کرده است.
شهرهایی که نه وب‌سایتی داشته‌اند و نه شبکه اجتماعی
شش‌صد و هفتاد و یک شهر در کشور هستند که در سال ۱۴۰۱ نه شهردایشان و نه شورای شهرشان هیچ وب‌سایت یا شبکه اجتماعی نداشته‌اند. نبض‌ایران علاوه بر وب‌سایت شهرداری‌ها و شوراهای شهر، بررسی کرده است که کدام شهرداری‌ها و شوراهای شهر در اینستاگرام و یا تلگرام (دو تا از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در کشور) حضور دارند یا نه. عدم حضور چنین تعدادی از شهرها در محیط مجازی به این معنی است که چند میلیون نفر از شهروندان ایرانی راه ساده‌ای ندارند تا کارآیی شهرداری شهرشان را پایش کنند. هر چند که این به آن معنی نیست که همه درها به روی آنان بسته است. زیرا هنوز از طرق سنتی می‌توان با مراجعه به دفاتر شهرداری‌ها اطلاعات درخواست کرد. اما عدم انتشار اطلاعات از طریق اینترنت عملی غیرقانونی است که شهروند را برای دسترسی به اطلاعات مورد نیازش با بروکراسی غیرضروری مواجه می‌کند.
نقشه بالا شهرهایی را که شهردای آن‌ها در طول سال ۱۴۰۱ نه وب‌سایت داشته است و نه شبکه اجتماعی با رنگ قرمز نشان می‌دهد.
همان طور که در نقشه بالا دیده می‌شود میزان پراکندگی شهرهایی که شهرداری و شورای شهرشان از طریق اینترنت اطلاع‌رسانی نمی‌کنند از یک سو گسترده است و از سوی دیگر استان به استان فرق می‌کند. در ضمن بسته به جمعیت شهرها، میزان افرادی که تحت تأثیر عدم اطلاع‌رسانی شهرداری‌های شهرشان قرار گرفته‌اند هم متفاوت است.
نقشه زیر نشان می‌دهد که تراکم شهرهایی که اطلاع‌رسانی نمی‌کنند در هر استان به چه صورت است. استان‌هایی که تعداد شهرهای بیشتری از آن‌ها اطلاع‌رسانی نمی‌کنند با رنگ نارنجی تیره‌تر نمایش داده شده‌اند.
استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، خوزستان، لرستان، ایلام و کردستان در بدترین وضعیت قرار دارند؛ یعنی در این استان‌ها تعداد شهرداری‌هایی که نه وب‌سایت دارند و نه شبکه اجتماعی از همه استان‌های کشور بیشتر است. قم و خراسان جنوبی از این لحاظ بهترین وضعیت را دارند. عوامل زیادی ممکن است دلیل چنین وضعیتی باشد. اما سؤال دیگری که می‌توان پرسید این است که چه میزان از جمعیت استان‌ها تحت تأثیر این وضعیت قرار می‌گیرند. یعنی چه تعداد از جمعیت شهرنشین این استان‌ها در شهرهایی زندگی می‌کنند که شهرداری‌هایشان کلا از طریق اینترنت اطلاع‌رسانی نمی‌کنند و مردم آن‌ها نمی‌توانند بدانند که مثلا شهرداری چه طور بودجه شهر را تدوین کرده، چه اقلامی را در آن در نظر گرفته، چه پروژه‌هایی را در دست اجرا دارد و قس علی هذا.
همان طور که در نقشه بالا ملاحظه می‌شود بدترین وضعیت در استان سمنان وجود دارد. یعنی نسبت جمعیتی که تحت تأثیر عدم اطلاع‌رسانی و شفافیت شهرداریشان قرار گرفته‌اند بیشتر از باقی استان‌ها است. پس از سمنان اوضاع کرمان، سیستان و بلوچستان، کردستان، زنجان، خوزستان، گلستان و مازندران هم خوب نیست. به زبان دیگر، این‌ها مردمی هستند که شهرداری شهرشان بر خلاف قانون شفاف عمل نمی‌کند و مردم را در جریان عمل‌کرد مالی و روند تصمیم‌گیری در شهر قرار نمی‌دهد.
دلیل اصلی تفاوت میان نقشه شماره دو و سه این است که هر چند همه شهرداری‌های کشور مطابق قانون وظیفه دارند تا به طور شفاف و از طریق اینترنت اطلاع‌رسانی کنند، اما گاه پیش می‌آید که به دلایلی متفاوت شهرهای بزرگ‌تر و پرجمعیت‌تر استان‌ها در این راه پیشگام هستند. از این رو برای مثال، در حالی که در استان سیستان و بلوچستان نسبت تعداد شهرهایی که اطلاع‌رسانی نمی‌کنند به کل تعداد شهرهای استان بیشتر از دیگر استان‌های کشور است، اما به دلیل آن که بیشتر این شهرها از شهرهای کم جمعیت‌تر استان هستند، درصد جمعیتی که در معرض این کم کاری قرار گرفته‌اند کم‌تر از برای نمونه استان سمنان است.
اما از آن جا که هر دو این جنبه‌ها برای ایجاد وضعیتی که در آن شهرداری‌های همه کشور شفاف عمل کنند مهم است باید تصویری به دست آورد که هر دو جنبه را در بر گیرد. نقشه زیر این دو فاکتور را با یک دیگر ترکیب کرده است.
نقشه شماره چهار تصویری از وضعیت کلی شفافیت شهرداری‌ها در استان‌های کشور در سال ۱۴۰۱ به دست می‌دهد. استان‌های کرمان و کهگیلویه و بویراحمد دو استانی هستند که شهرداری‌هایشان بیش از همه استان‌ها جای کار دارند تا شهروندانشان را از شفافیت عمل‌کرد خود قانع کنند یا شاید به عبارتی دیگر بتوان گفت که شهروندان این استان‌ها باید بیشتر حواسشان به عمل‌کرد شهرداری‌های شهرشان باشد. در این استان‌ها یا تعداد شهرهای غیرشفاف خیلی بیشتر است و یا جمعیت این شهرها بالاتر است.
پس از آن استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، لرستان، زنجان و کردستان قرار دارند. جالب توجه این که نگاهی سطحی به وضعیت استان‌ها نوعی هم‌بستگی میان میزان شفافیت شهرداری‌های استان و میزان توسعه‌یافتگی استان را هم نمایان می‌کند.
تماشای نقشه‌های بالا این پرسش را به ذهن می‌اورد که آیا مسئولین در استان‌های توسعه یافته‌تر خود را بیشتر نسبت به شهروندانشان پاسخگو می‌دانند؟ یا این که استان‌هایی بیشتر توسعه یافته‌اند که مسئولین آن خود را بیشتر پاسخگو می‌دانند و شفاف‌تر عمل می‌کنند؟
وضعیت در شهر و استان شما چه طور است؟ نظرتان را با ما از طریق شبکه‌های اجتماعی نبض‌ایران به اشتراک بگذارید و نبض‌ایران را از این راه دنبال کنید.
نشانی شبکه‌های اجتماعی نبض‌ایران:
Instagram: https://www.instagram.com/nabziran
Telegram: https://t.me/nabz_iran
